Welke soorten mensapen zijn er

Inleiding

De Britse bioloog Charles Darwin heeft in de 19^e eeuw al ontdekt dat wij, mensen, afstammen van apen: de mensapen. Destijds werd zijn theorie niet geaccepteerd, maar tegenwoordig zijn bijna alle wetenschappers het met hem eens. Mensapen zijn de verre voorouders van de homo sapiens. Maar welke soorten mensapen zijn er eigenlijk?

Wat zijn mensapen

Deze soort apen worden mensapen genoemd omdat ze genetisch gezien enorm veel op mensen lijken. Wetenschappelijke onderzoeken hebben aangetoond dat zo’n 98% van het DNA van chimpansees en bonobo’s gelijk is aan dat van de mens. Dit is duidelijk te zien aan de bouw van de apen. Net als wij hebben zij handen en voeten met tenen. Ook hun gezicht lijkt relatief veel op het onze. Ze hebben mensachtige neuzen, ogen en tanden. Verder bewegen ze ook nog vaak op een mensachtige manier. Zo kunnen sommige soorten op slechts twee voeten lopen. Dit is een uitzonderlijke eigenschap in het dierenrijk.

De wetenschappelijke naam van de mensaap is ‘’hominoidea’’. Er worden over het algemeen twee soorten mensapen onderscheiden. De kleine en de grote mensapen. De kleine mensapen (hylobatidae) zijn de 12 soorten gibbons. En onder de grote mensapen (hominidae) vallen de andere mensapen: bonobo’s, chimpansees, orang-oetans en gorilla’s. Naast het genetische aspect lijken mensapen ook op een ander vlak erg veel op mensen: intelligentie. Mensapen blijken goed een aantal tientallen woorden te kunnen leren, te kunnen tellen en afbeeldingen aan woorden te koppelen.

Bonobo’s

De bonobo (pan paniscus) is, zoals beschreven, met de chimpansee het meest verwant aan de mens. Door het kleine zichtbare verschil tussen deze twee apensoorten, werd de bonobo vroeger ook wel de dwergchimpansee genoemd.

Tegenwoordig komt de bonobo alleen nog maar voor in het zuiden van het Afrikaanse land Congo. Vroeger was hun leefgebied veel groter, maar door stropers en boskap is het een klein gebied geworden. De bonobo is een ernstig bedreigde diersoort. Bonobo’s hebben een gemiddelde lengte van 75 centimeter, eten vooral dingen als zaden, bloemen en eieren maar soms ook kleinere dieren, wat ze omnivoren maakt. Verder leven bonobo’s in behoorlijk grote groepen. De groepen kunnen wel 80 dieren omvatten.

Bij het grote publiek staan bonobo’s vooral bekend om hun seksdrang. Bonobo’s paren geregeld meerdere keren per dag, en net als mensen ook voor hun plezier. Maar ook wanneer er conflicten of ruzies opgelost moeten worden, willen de apen elkaar nog wel eens bevredigen.

Chimpansees

Helaas moet ook van de chimpansee (pan troglodytes) gemeld worden dat hij met uitsterven bedreigd wordt. Deskundigen maken voorzichtige schattingen over de grootte van de populatie van chimpansees. Sommigen zeggen 200.000 terwijl andere wetenschappers zeggen dat er nog maar 100.000 chimpansees in het wild leven. Ter vergelijking: aan het begin van de vorige eeuw leefden er waarschijnlijk bijna 2 miljoen van deze dieren in de wildernis.

Het zou enorm zonde zijn wanneer de chimpansee uitsterft. Deze mensapensoort staat genetisch gezien namelijk het dichtst bij de mens van alle diersoorten. 99,4% van het DNA van de apen zou met dat van ons overeenkomen. Ook qua gedrag zijn er veel gelijkenissen te bekennen. Chimpansees zijn namelijk zeer sociaal, leven een relatief lange periode bij hun ouders en er zijn zelfs verschillende ‘’culturen’’ te zien tussen stammen chimpansees. Voor sommige wetenschappers zijn al deze factoren doorslaggevend om chimpansees in het taxonomische geslacht homo te plaatsen: het menselijke geslacht. Dit wordt echter niet algemeen gesteund.

Gibbons

De gibbons (hylobatidae) behoren tot de groep van de kleine mensapen, zoals al eerder verteld. Er zijn 17 soorten gibbons, een behoorlijk aantal. Ooit waren er 18 gibbonsoorten, maar de bunopithecus sericus is al een geruime tijd uitgestorven. Er is een kans dat dit ook met andere gibbonsoorten gaat gebeuren, want (en het lijkt haast de gewoonte te worden) elf soorten gibbons worden met uitsterven bedreigd. Vier soorten hiervan worden op hun beurt weer ernstig bedreigd. Om de snelle afname van de gibbonpopulatie tegen te gaan, zijn alle soorten op de door de Verenigde Naties gemaakte Appendix I-lijst geplaatst. Hierdoor is het verboden om gibbons uit hun natuurlijke omgeving weg te halen.

Gibbons zijn een kleine soort mensaap. Het maximale gewicht dat ze normaliter behalen is zo’n 8 kilogram. Het zijn ook sociale dieren en ze leven in, wat wij het zouden kunnen noemen, ‘’gezinnen’’: groepen bestaande uit 2 tot 6 apen. Bijzonder aan het uiterlijk van gibbons is dat ze erg lange armen hebben. Deze hebben ze nodig om goed door de hoge bomen te kunnen bewegen.

Gorilla’s

De grootste van het stel zijn de gorilla’s (gorilla). Deze apen hebben een hoogte die al evenveel is als een gemiddeld mens: zo’n 170 centimeter. De apen zijn daardoor ook enorme zware dieren en wegen gemiddeld 150 kilo. Dan gaat het over de mannetjes. Vrouwtjes wegen ‘’maar’’ de helft van dit gewicht. Ook deze mensaap is een bedreigde diersoort wegens de vele actieve stropers. Zijn leefgebied is teruggedrongen tot delen van Centraal- en West-Afrika.

Volgens de taxonomische indeling (hierin worden dieren ingedeeld in groepen, soorten enzovoorts) zijn er twee soorten gorilla’s te onderscheiden. Dit zijn de Oostelijke gorilla (gorilla beringei) en de Westelijke gorilla (gorilla gorilla). Verder wordt de Oostelijke variant weer in drie ondersoorten verdeeld en de Westelijke in twee ondersoorten. Deze ondersoorten zijn respectievelijk de berggorilla, Oostelijke laaglandgorilla, bwindigorilla, cross rivergorilla en de Westelijke laaglandgorilla.

In de loop der tijd zijn er een aantal gorilla’s geweest die over de hele wereld beroemd zijn geworden. Denk bijvoorbeeld aan Sneeuwvlokje. Dit was een albinogorilla (hij was dus spierwit en had rode ogen) die leefde in Barcelona. De bekendste gorilla van Nederland is ongetwijfeld Bokito. In 2007 werd hij groot nieuws omdat hij uit zijn verblijf in Diergaarde Blijdorp was ontsnapt en een vrouwelijke bezoeker van de dierentuin had verwond. Naar aanleiding van dit incident zijn de hekken en muren rondom het verblijf verhoogd.

Orang-oetans

De laatste soort mensaap is de orang-oetan. Deze dieren kenmerken zich door hun prachtige oranjekleurige vacht. Ook vallen hun lange armen en benen en de aparte manier van lopen op. Orang-oetans komen als enige mensaap voor in Indonesië. De andere mensapen leven allemaal in de oerwouden van vooral Midden-Afrika. Over het algemeen wordt er niet zo geweldig omgesprongen met de orang-oetanpopulatie in het Aziatische land. Grote delen van hun leefgebied worden omgehakt en tot akkers omgebouwd. Ook wordt het niet geschuwd om de apen als huisdier te houden. De afgelopen jaren doet de Indonesische regering echter steeds meer haar best om de orang-oetans te beschermen. Zo zijn er vijf opvangcentra in vijf nationale parken opgericht.

De naam orang-oetan vormt vaak een struikelpuntje. Veel mensen plakken er nog een g achter en noemen deze mensaap dus een oerang-oetang, waarschijnlijk omdat dit lekkerder klinkt. Dit is echter fout en de naam moet toch echt zonder g op het einde worden geschreven en uitgesproken. De naam orang-oetan komt van het Maleise woord Orang hutan. Letterlijk betekent dit bosmens.

Conclusie

Er bestaan vijf soorten mensapen. De bonobo’s, chimpansees, gibbons, gorilla’s en orang-oetans. Deze apen worden als mensapen gezien omdat hun DNA ongelofelijk veel overeenkomt met dat van ons. Sommige wetenschappers claimen tot wel ver in de 99%. Vrijwel alle soorten en ondersoorten van de mensapen zijn (ernstig) bedreigde diersoorten.

Bronnen afbeeldingen: Wikimedia Commons, Kabir Bakie, Matthias Trautsch