Geschiedenis en toepassingen van de Berk
Bekendheid van de Berk
De Berk als boom is in Nederland algemeen bekend. Veel mensen hebben Berk als familienaam. Er zijn ook een buurtschap, een wandelroute, een industrieterrein, een tennisvereniging, een boomkwekerij en veel andere zaken met Berk in hun naam. Ook als roepnaam wordt Berk gebruikt.
Veel mensen zijn allergisch voor het stuifmeel van de Berk.
De Berk als boom
De Zachte Berk of Zwarte Berk (Betula pubescens Ehrh.) en de Ruwe Berk of Witte Berk of Zilverberk (Betula pendula Roth) zijn beide vrij algemeen in ons land. Beide leven in bossen op koele, zandige bodems en onderscheiden zich van andere boomsoorten door hun ranke verschijning. Hoewel de Berk niet oud wordt - vijftig tot honderd jaar, zelden tweehonderd jaar - is haar ontstaan wel van minstens dertig miljoen jaar geleden. Door de eeuwen heen heeft de mens de Berk voor veel doeleinden gebruikt. In het begin werd de Berk gebruikt als leverancier van plantaardig voedsel, later voor technische doeleinden door klompenmakers, wagenmakers, dakdekkers en timmerlieden. De Berk leverde ook grondstoffen voor verf, papier en reukwerk. De looistof van de Berk werd gebruikt om huiden te looien. Hildegard van Bingen is in de twaalfde eeuw de eerste die melding maakt van de genezende werking van de bloemen.
Symboliek van de Berk
De Berk staat symbool voor heksen en witte wieven. Ook als 'meiboom' of 'lenteboom' staat ze bekend en is dan een heilige boom. Algemeen staat de 'Dame van het bos' symbool voor vriendelijk en bekoorlijk.
De Berk is nationaal symbool van Finland.
Kenmerken van de Berk
De Berk kan tot twintig meter hoog worden. De stam is rijzig, de takken buigzaam, de jonge takken zijn afhangend. De bast is glad, eerst goudbruin, later satijnachtig, wit. Na twintig jaar laat de bast aan de voet in repen los. De bladeren zijn kaal, donker en glanzend van boven, driehoekig of ruitvormig, dubbel gezaagd, onderzijde behaard. Ze vallen in oktober af. De mannelijke katjes verschijnen in april/mei aan de bomen en zijn geeloranje en lang. De vrouwelijke katjes zitten aan een steeltje, zijn kort, met rode en bij rijpheid naar buiten hangende stempels. De vrucht van de Berk is klein en gevleugeld. De geur is doordringend en zwak kruidig. De verse bladeren hebben een bittere smaak.
De Berk als medicijn
- Gebruikte delen;
- de knoppen, de bast en het sap in de lente
- de bladeren van juni tot september, deze moeten in het donker gedroogd worden.
- Werkzame bestanddelen;
- saponinen
- looistof
- hars
- vluchtige olie
- glycosiden.
- Toegeschreven eigenschappen;
- antiseptisch
- bloedzuiverend
- galsecretie-bevorderend
- opwekkend
- urinedrijvend
- wondhelend
- zweetdrijvend
Aandoeningen waarbij bestanddelen van de Berk gebruikt kunnen worden
- Bij een te hoog cholesterol gehalte; een aftreksel van 25 gram Berkenbladeren op een liter kokend water vijf minuten laten trekken. Tot lauw af laten koelen en filtreren. Hiervan driemaal daags een kopje drinken.
- Bij een vale of grauwe gelaatskleur; een aftreksel van 60 gram Berkenbast op een liter water, tien minuten laten koken en dan tien minuten laten trekken. Dit aanbrengen op het gezicht.
- Een beetje sap van de Berk in het spoelwater na een haarwassing is goed voor haar en hoofdhuid.
- Bij oppervlakkige wonden; een aftreksel van 60 gram Berkenbladeren op een liter water tien minuten zacht laten koken en hiermee de wond schoonwassen.
- Bij nierstenen; op de nuchtere maag een half wijnglas Berkensap drinken. Dit twee maanden lang, twee weken per maand.
- Om nachtelijk of overmatig zweten tegen te gaan; een aftreksel van 20 gram Berkenbladeren en 20 gram Zomereikbladeren op een liter water tien minuten laten trekken. Hiervan twee kopjes per dag drinken, waarvan een voor het slapen gaan.
Legendes van de Berk
Er bestaan een groot aantal sprookjes en legendes waarin de Berk een rol speelt. Hieronder een paar voorbeelden.
De soldaat en de Berk
Een soldaat komt een heer met zwarte jas tegen die hem vraagt voor hem te werken als hij op reis is. Hij moet dagelijks drie valken voeren en mag daarvoor in zijn kasteel wonen. De soldaat mag niet in de tuin komen. De soldaat gaat toch de tuin binnen. Er staat een Berk, welke de soldaat vraagt drie nachten te komen voorlezen. Dit doet de soldaat. Tijdens het lezen gebeuren er veel enge dingen. Na drie nachten is de Berk veranderd in een meisje. De drie valken komen aanvliegen en wanneer ze op de grond landen blijken het de drie broers van het meisje te zijn. De soldaat heeft door het lezen de betovering verbroken.
De legende van de Abakan-Tartaren
De Siberische volkeren geloven aan het bestaan van een heilige boom die omhoog stijgt vanuit het centrum van de aarde. Volgens de legende van de Abakan-Tartaren groeit op de top van de ijzerberg een Witte Berk waarvan zeven takken het symbool zijn van de zeven etages van de hemel. Uit de kroon van de boom stroomt een goddelijke, geel schuimende drank. Voor wie ervan drinkt, verdwijnen moeheid en honger.
Job en de Berk
Job was niet alleen een rijk man, maar ook een eerlijk mens. Hij leefde helemaal volgens de wetten van zijn joodse geloof. God was heel trots op hem. Op een dag zei de duivel tegen God “Tsja, het is voor Job niet moeilijk om goed en eerlijk te zijn. Hij heeft alles wat zijn hartje begeerd. Let maar eens op, als hij arm en lelijk is, dan is het wel anders.” God gaf de duivel toestemming om Job te testen. Hij wilde wel eens zien of hij bij ziekte en armoede ook goed en eerlijk zou zijn. De duivel zorgde er voor dat Job zijn rijkdom verloor. Job kreeg puisten en zweren en had altijd pijn. Hij zag er afschuwelijk uit. Lang was Job arm, eenzaam en ziek, maar hij bleef een eerlijk en goed mens. Op een dag zei God tegen Job: "Het is genoeg. Je krijgt weer een normaal leven. Blij rende Job naar zijn vrouw om het goede nieuws te vertellen. Net op dat moment kwam ze met een kan gekookte melk naar buiten. Ze botsten tegen elkaar. De kan melk vloog uit haar handen en kletterde tegen de Berk op de binnenplaats. Vanaf die dag heeft de Berk een melkwitte bast. Doordat de melk net gekookt was, vervelt de boom nog steeds.
De Berk als woning
Eekhoorns en vinken leven graag in de Berk. In Finland leeft de zeldzame vliegende eekhoorn. Ook dit dier leeft graag in de Berk.
De naam Berk
Berk is een Turkse jongensnaam en betekent: kordaat, standvastig.
Tenslotte
Door de jaren heen is de Berk een boom van betekenis gebleken.