Kwade opzet of domheid

Hanlons razor

Hanlon maakte met zijn opmerking: “Wijd niet aan kwade opzet, wat door domheid verklaard kan worden,” een onderscheid tussen opzettelijk slecht doen en domheid. Maar eigenlijk kun je je afvragen of dat verschil er wel is. Want is opzettelijk iets slechts doen niet gewoon dom. Veel slechteriken zullen van mening zijn dat er een verschil is. Wat overigens komt doordat ze denken dat armoede dom is. Maar als ze eerlijk zouden toegeven hoe ze hun leven ervaren, dan zouden ze moeten toegeven dat ze dom zijn om de hele tijd in angst te moeten leven. Het gevolg van kwade daden is namelijk een constante angst, ook al kun je van tijd tot tijd jezelf voor de gek houden met het idee dat bewakers je veiligheid garanderen.

Kwade opzet

Veel mensen vinden het helemaal niet leuk dat het slechte in deze wereld steeds de overhand heeft. Waarbij het er ook nog op lijkt dat slecht doen je veel succes en luxe oplevert. Het gevolg is dan ook dat steeds meer mensen lijken te kiezen voor de makkelijke weg die het slechte lijkt te zijn. Veel mensen leveren liever een slecht product tegen een hoge prijs dan een goed product tegen een redelijke prijs. Waarbij het oplichten van de klant, het vervuilen van het milieu en het benadelen van leveranciers afgewogen wordt tegen de winst. Waarna de winst gezien wordt als een rechtvaardiging voor alle slechte daden. In utilistische termen heet dat:

Het doel heiligt de middelen

Consequenties

Dat gedrag consequenties heeft is niet van belang omdat de winst het voordeel oplevert dat men zich kortstondig kan onttrekken aan de gevolgen van het gedrag. Dat de eigen nazaten opgescheept zitten met een vervuilde wereld is hun probleem. Dat klanten als ze er achter komen hun recht willen halen en gelijk kunnen krijgen is niet belangrijk. Op dit moment levert de winst een mooi huis en lekker eten op. Dat leveranciers dezelfde technieken zullen toepassen om zo ook meer winst te maken waardoor de kans groter wordt dat de oplichting ontdekt wordt, is niet belangrijk. Op dit moment kun je in een luxe auto rijden en de nieuwste status verhogend speeltjes kopen.

Wat je van kwade opzet kunt zeggen is dat het misschien veel luxe oplevert, maar vooral een teken van domheid is. Het is domheid omdat het alle toekomstige consequenties van het eigen gedrag buiten beschouwing laat.

Domheid

Bij domheid denken we vaak niet aan wat de toekomst ons allemaal gaat opleveren. Domheid slaat voor de meeste mensen op gedrag dat op dit moment gevolgen heeft. Dus iemand is dom als hij probeert om een machine te bedienen zonder de gebruiksaanwijzing gelezen te hebben. Iemand is dom als hij leugens vertelt die iedereen meteen door heeft. Een mens is dom als hij niet begrijpt dat iets een grap is, ook al is het een vorm van discriminatie. Maar dat zijn slechts voorbeelden van voor iedereen zichtbare domheid, behalve de domme.

Onzichtbaar

Er is wat domheid betreft veel meer onzichtbare domheid dan zichtbare. Zo is het bijvoorbeeld dom om iemand die voor zichzelf opkomt niet te steunen. Niet omdat je als steunbieder geen gevaar loopt, maar omdat je de kans om zelf slachtoffer te worden hebt vergroot. Zo schreef de Duitse pastor Martin Niemöller ooit het volgende:

“Toen de nazi’s de communisten arresteerden heb ik gezwegen;
- Ik was immers geen communist.
Toen ze de sociaaldemocraten gevangen zetten heb ik gezwegen;
- Ik was immers geen sociaaldemocraat.
Toen ze de vakbondsleden kwamen halen heb ik gezwegen;
- Ik was immers geen lid van de vakbond.
Toen ze de Joden opsloten heb ik gezwegen;
- Ik was immers geen Jood.
Toen ze de katholieken arresteerden heb ik gezwegen;
- Ik was immers geen katholiek.
Toen ze mij kwamen halen
...was er niemand meer die nog kon protesteren.

Een lange lijst

Het is bijvoorbeeld ook dom om alleen regels te maken in je eigen voordeel. Niet omdat het geen voordeel voor jezelf oplevert, maar omdat het anderen op het idee brengt om ook alleen regels te maken in het eigen voordeel. Met uiteindelijk het gevolg dat er alleen nog maar regels bestaan die niemand tot voordeel zijn. Kijk maar eens naar hoe er steeds meer regels in Nederland komen die beperkend zijn en waarbij de dader schuldig is tot zijn onschuld is bewezen.

Dom is bijvoorbeeld ook het beoordelen en zelfs veroordelen van mensen op hun uiterlijk. Niet omdat het uiterlijk niets zegt over de mens die je beoordeeld of veroordeeld, maar omdat het de mogelijkheid schept voor oplichters om je te manipuleren met hun uiterlijk. Kijk maar naar al die verhalen van bejaarden die bestolen worden door mannen verkleed als werknemers van nutsbedrijven.

Zo is er een lange lijst van domheden te geven die op het eerste oog doorgaan voor slim. Zo vinden veel mensen criminelen slim, omdat ze meestal geen baas hebben en zich met geweld kunnen verdedigen. Maar ze vergeten dat criminelen altijd bang moeten zijn voor andere criminelen of om betrapt te worden terwijl ze hun misdrijven begaan.

Veel mensen vinden het bijvoorbeeld ook slim om manager te worden. Vergetende dat de werkzaamheden veel meer verantwoordelijkheden bevatten, maar ook meer kans om door fouten van je medewerkers te gronde gericht te worden. Je hebt dus misschien wel meer geld, maar ook minder tijd om het uit te geven.

Zo vinden we het bijvoorbeeld ook slim om gereedschap van de buurman te lenen in plaats van het zelf te kopen. Maar wat nu als de buurman verhuist en de nieuwe buren geen gereedschap uitlenen of geen gereedschap hebben om uit te lenen, omdat zij ook altijd hun gereedschap bij de buren leenden.

We vinden het bijvoorbeeld ook slim als iemand zijn diploma weet te halen door te spieken of de antwoorden van tevoren te stelen. Ook al betekent dat waarschijnlijk dat de desbetreffende student later als uitvoerder meer kans maakt om fouten te maken. Waardoor zijn slachtoffers voor de rest van hun leven benadeeld kunnen zijn, zeker als die valsspeler een chirurg is. Maar het leidt ook vaak tot strengere eisen aan toekomstige studenten. Met als gevolg dat laatbloeiers niet de kans krijgen zich te ontwikkelen. Maar het leidt ook tot een toename van de kosten van de zorg om de fouten van de valsspelers te corrigeren.

Kwade opzet is domheid

Er mag dus misschien veel kwade opzet door domheid verklaart kunnen worden. Maar kwade opzet zelf is ook een vorm van domheid. Het is namelijk het domme onvermogen om in te zien dat gedrag van vandaag veel meer gevolgen heeft voor de toekomst dan alleen de verwachte voordelen. Extra gevolgen die vaak ernstiger zijn dan de voordelen die de kwade opzet hebben opgeleverd.