Alleen maar bijzondere mensen
Normaal mens
In de jaren zeventig van de twintigste eeuw 
zag ik ooit bij mijn huisarts een poster hangen met de tekst: “Ooit wel eens een normaal mens ontmoet en beviel het.” Een tekst die duidelijk maakt dat we weten dat normaal niet bestaat. We weten dat ieder mens uniek en bijzonder is. Maar als je kijkt naar hoe we de wereld en andere mensen benaderen dan lijkt het erop dat we opzoek zijn naar normaal. Of in ieder geval iets wat we denken dat normaal is. Want weten wij eigenlijk wel wat normaal is.
Normaal
Met het begrip normaal duiden we eigenlijk iets aan wat past binnen een bepaalde norm. Maar wat we met normaal vooral willen aangeven is dat wat we gewoon vinden. Maar wat we gewoon vinden is eigenlijk niets anders dat dat wat we gewend zijn. Wat je hier eigenlijk ziet is dat we heel veel vage begrippen hebben om aan te geven dat iets wat we ervaren door ons herkend wordt als iets wat we al veel vaker gezien hebben. Normaal, gewoon, gewend zijn dus allemaal begrippen die gebaseerd zijn op de statistiek van de grote aantallen. Met als doel om aan te geven dat iets wat we normaal noemen vaker voorkomt dan iets anders. Maar dat wat vaker voorkomt is niet zoiets als een getal dat we het meest gemeten hebben. Dat wat vaker voorkomt is iets met een afwijking, we hebben het bij normaal, gewoon en gewend dus over ervaringen die sterk op elkaar lijken. Neem de volgende voorbeelden:
“Normaliter ga ik met de fiets naar het werk. Maar vandaag ben ik met de auto, omdat ik vanmiddag de kinderen van school moet halen.”
Of:
“Gewoonlijk eten we ‘s winters op woensdagavond boerenkool met worst. Maar ik las een recept waarin stond dat een gehaktbal ook lekker is bij boerenkool, dus vanavond eten we stampot met gehakt.”
Of:
“Ik ben gewend dat we iedere dag om zeven uur opstaan. Maar vandaag ben ik vrij omdat de CV ketel gerepareerd moet worden en moet ik om zes uur opstaan. Zodat we om acht uur klaar zijn als de monteur komt.”
Nu zal het echt niet zo zijn dat iemand altijd op de fiets naar zijn werk gaat, met uitzondering van die paar keer dat hij of zij de kinderen van school moet halen of als hij of zij een lekke band heeft. Alleen in het gevoel van die fietser is het normaal om op de fiets naar het werk te gaan. Terwijl die fietser vele collega’s heeft die het niet normaal vinden om op de fiets naar het werk te gaan.
Een gevoel
Normaal is dus een gevoel gebaseerd op hoe vaak we iets doen. Gaan we vijftig van de zestig keer met de fiets naar het werk, dan is naar het werk fietsen normaal. Gaan we in plaats van fietsend naar het werk met de bus, dan is het moeten fietsen niet normaal. Ga je echter kijken hoeveel mensen naar het werk gaan met de fiets, lopend, het openbaar vervoer, de auto of zelfs een mengvorm van deze vervoersvormen, dan blijkt normaal plots iets heel anders te zijn. Plots blijkt normaal niet te bestaan omdat de aantallen voor de verschillende vervoersvormen vergelijkbaar zijn of het is normaal om met de auto te gaan. Toch zal iemand die altijd op de fiets gaat het niet normaal vinden dat al die mensen met de auto komen. Wat zich tijdens een gesprek op een verjaardag kan uiten in de uitspraak:
“Doe effe normaal jòh, ga je echt altijd met de auto naar je werk. Moet je soms heel ver rijden.”
Terwijl een automobilist bijvoorbeeld bewonderend kan reageren met:
“Gôh wat knap van je dat je iedere dag door weer en wind met de fiets gaat. Dat zou ik niet kunnen.”
Waarmee hij overigens ook aangeeft het niet normaal te vinden. Want vreemd genoeg kunnen we het afwijkende zowel afwijzen als bewonderen.
De norm
Iets normaal vinden of iemand normaal vinden zegt dus vooral iets over de norm die we hanteren. Een norm die niet gebaseerd is op een absolute maat, maar op de ervaring die iemand heeft gehad in zijn leven. Dus iemand die alleen maar mensen kent die net zo zijn als hijzelf, zal mensen die anders zijn abnormaal vinden. Terwijl iemand die alleen maar mensen kent die anders zijn dan hemzelf, zal iemand die denkt dat iedereen hetzelfde is abnormaal vinden. Voor de ene persoon is normaal dus dat de meeste mensen die hij kent hetzelfde zijn. Terwijl voor de andere persoon normaal is dat bijna iedereen anders is. Met als vreemd gevolg eigenlijk dat ze allebei bijzondere mensen zijn geworden in het totale plaatje van alle mensen. Ze zijn namelijk geen van beide nog normaal, tenminste vanuit het standpunt van de ander. Waarbij niet normaal zijn of abnormaal betekent dat je bijzonder bent. Want alleen zaken die we niet gewend zijn vinden we bijzonder. Terwijl je net zo goed kunt zeggen dat in een wereld met zoveel verschillen het bijzondere normaal is. Wat wij normaal en wat wij bijzonder vinden zegt dus vooral iets over onszelf. In het geval van iemand die zichzelf normaal vindt, omdat andere mensen net zo zijn als hij, wordt duidelijk dat die persoon weinig buiten zijn eigen kringetje komt. Iemand die bijna iedereen normaal vindt, maar net die ene persoon, die vindt dat iedereen hetzelfde moet zijn, abnormaal vindt, heeft niets geleerd van al die verschillende mensen die hij heeft ontmoet. Toch zijn beide personen bijzonder. Maar in de statistische betekenis van normaal zijn beide personen normaal ook al vinden ze zichzelf gewoon en nemen ze zichzelf als norm, want dat is wat ze gewend zijn.
Conclusie
Zoals die jaren zeventig poster zegt, is het bijzonder om een normaal mens tegen te komen, omdat dat heel bijzonder zou zijn. Zeker als je denkt dat normaal een soort norm is die je kunt bepalen op basis van je eigen ervaringen. Alsof je een meetlint creëert met je eigen maateenheid. Maar als je eerlijk naar het leven durft te kijken, dan moet je vaststellen dat normaal niets anders betekent dan dat wat je gewend bent. Het begrip normaal als beschrijving voor dat wat je het vaakst meemaakt. Normaal als een synoniem voor dat wat je gewoon vindt of gewend bent. Maar dat betekent tegelijkertijd dat als iedereen zijn eigen norm is voor wat hij of zij normaal vindt, dat normaal niet bestaat. Want we weten ondertussen ook wel dat iedereen uniek is en bijzonder. Waarmee het er op neer komt dat het bijzondere het normale is en dat het dus onmogelijk is om te praten over normaal of gewoon. Behalve als je jezelf of het kleine groepje mensen dat hetzelfde vindt als jij als uitgangspunt neemt. Maar dat is eigenlijk heel normaal, want dat is wat de meeste mensen in deze wereld doen. Namelijk vergeten dat er niets normaals is aan een wereld waarin ieder mens uniek is en het een wonder is dat je als mens bestaat.
