Verantwoordelijkheid afschuiven
Zwarte Piet
Het bekende zwarte pieten zoals verantwoordelijkheid afschuiven ook wel heet kent meerdere vormen. Zo hebben we het simpele: Ik was niet verantwoordelijk, want ik wist het niet. Dan heb je het: Ik heb alleen maar gedaan wat me werd opgedragen. Je hebt ook nog de variant: Ik kon mijn verantwoordelijkheid niet nemen, want die macht had ik niet. Verder kennen we ook: Ik ben niet verantwoordelijk, want niemand heeft mij verantwoordelijk gemaakt. Een zoveelste variant is: Je moet niet bij mij zijn want ik ben niet verantwoordelijk. Of wat zou u zeggen van: Jij bent verantwoordelijk, want je hebt het mogelijk gemaakt.
Verantwoordelijkheid
We kennen het allemaal verantwoordelijkheid. We vinden het wel niet leuk om te hebben, maar we zijn allemaal verantwoordelijk voor wat we doen. Hoewel we vaak graag doen alsof wij niet verantwoordelijk zijn. In de utilistische filosofie komt dit terug in het dilemma: Wat moet je doen?
Je bent samen met een groep mensen gegijzeld en de gijzelnemers stellen dat je moet beslissen wie er sterft. Als jij niet kiest schieten ze iedereen nu meteen dood. Maar voor iedere persoon die jij aanwijst schieten ze iemand dood en laten ze iemand vrij. Waarbij ze je ook nog eens meegeven, dat als je niet kiest alle doden jouw schuld zijn.
Je hebt nu twee verantwoordelijkheden in je schoenen geschoven gekregen. Waarbij je gerust kunt stellen dat de tweede niet bestaat. Toch zie je vaak genoeg mensen de tweede
redenering toepassen. Bijvoorbeeld als iemand de naam van een klokkenluider bekend maakt, die vervolgens gemolesteerd wordt omdat hij de waarheid boven tafel heeft gebracht. Dan is niet de persoon die de mishandeling heeft gepleegd schuldig, maar vooral de klokkenluider en de persoon die de naam bekend heeft gemaakt. Alsof de dader gedwongen werd door de klokkenluider en de persoon die publiceerde om geweld te gebruiken.
Hoofd verantwoordelijke
Maar als het om verantwoordelijkheid gaat vergeten mensen vaak dat alleen zij verantwoordelijk zijn. Hoevaak anderen ook mogen beslissen dat er ook andere mensen verantwoordelijk zijn. Zo ben je als ouder alleen verantwoordelijk voor de opvoeding van je kind, zelfs als je partner er een zooitje van maakt. Je kunt namelijk ook ingrijpen als je partner een rommeltje van de opvoeding maakt. Zo ben je als soldaat alleen verantwoordelijk voor de mensen die je hebt gedood, ook al was het in opdracht van een officier en gekozen politici. Als soldaat haal je namelijk de trekker over. Verantwoordelijkheid heeft dus te maken met wat je doet of nalaat, niet met wie je het kunt delen of op wie je het kunt afschuiven.
Afschuiven
Er zijn genoeg voorbeelden van afschuivers waar het om verantwoordelijkheid gaat. Zo is er de afschuiver die zich beroept op onwetendheid, vaak schuldig aan luiheid en onverantwoordelijk gedrag. In management kringen gebruikt men deze tactiek graag als men een medewerker iets laat doen wat eigenlijk niet mag. Maar door er voor te zorgen dat je niet weet wat de medewerker doet, kun je de schuld bij een mislukking afschuiven en alleen aangesproken worden op niet goed opletten. Maar was je nu aangesteld om je medewerkers te laten doen waar ze zin in hebben of om verantwoordelijkheid te nemen voor wat er door jouw medewerkers wordt gedaan.
Volger
De volger die niet meer deed dan wat hem werd opgedragen is schuldig aan domheid en laksheid. Want hij deed zonder nadenken wat hem werd opgedragen. Dit gedrag zie je vaak terug in criminele circuits, maar ook bij medewerkers die blindelings vertrouwen op hun baas. Je kunt dit gedrag bij mensen ook heel makkelijk oproepen, door als leidinggevende te zeggen dat je de verantwoordelijkheid op je neemt. Vandaar ook dat veel Duitse SS-ers zonder problemen hun wangedrag vertoonden, hun officieren onthieven hen van hun verantwoordelijkheid, want het was in het belang van het vaderland.
Onderdrukte
De onderdrukte verantwoordelijke is schuldig aan het niet proberen zichzelf te bevrijden van zijn onderdrukkers. Want dat is het minste wat je kunt doen, als leidinggevenden je de mogelijkheid ontnemen om je verantwoordelijkheid te nemen. Vooral leidinggevenden in religieuze organisaties hebben er een handje van om god of de duivel de schuld te geven van fouten die hun verantwoordelijkheid zijn.
Onverantwoordelijke
De onverantwoordelijke is schuldig aan laksheid, onnadenkendheid, gemakzucht, gelatenheid. Want hij had iemand kunnen vragen wat zijn verantwoordelijkheid is of iemand kunnen zoeken die wel verantwoordelijk was of hem verantwoordelijkheid had kunnen geven. Dit gedrag zie je vooral bij medewerkers die stellen dat de regels nu eenmaal zo zijn en dat je daar niets aan kunt doen. Alsof zij net zulke slachtoffers zijn van het systeem als het slachtoffer van de regels.
Uitvoerder
De uitvoerder is schuldig aan onnadenkendheid, want hij heeft niet de moeite genomen om na te denken over de opdracht die hij kreeg. Hij heeft zonder meer aangenomen, dat de opdrachtgever de verantwoordelijkheid had voor de opdracht en dat hij dus geen verantwoordelijkheid had voor zijn daden. Alsof hij een linker of rechter arm was en niet zelf kon nadenken.
Verantwoordelijkheid nemen
Nu vinden we dat mensen altijd verantwoordelijkheid moeten nemen. Maar als je wilt dat mensen iets doen, dan moet je ze dat leren. Verantwoordelijkheid nemen is namelijk niet meer dan het morele besef, dat je eigen gedrag de oorzaak is van wat je overkomt. Helaas leren wij vooral dat we geen verantwoordelijkheid moeten nemen en vooral manieren moeten zoeken om onze verantwoordelijkheid of te delen of af te schuiven. Helaas leren we ook dat verantwoordelijkheid nemen niet betekent:
de gevolgen van je gedrag corrigeren
maar:
ruimte maken voor iemand anders om je fouten te corrigeren.
Tja, op die manier leer je natuurlijk nooit om echt verantwoordelijkheid te nemen, als je gedwongen wordt om weg te lopen bij wat je hebt fout gedaan.