Een gegeven paard in de bek kijken

Dat doe je dus niet

Om duidelijk te maken dat je een gift zonder tegenwerpingen aan moet nemen hebben Nederlanders het spreekwoord: Je mag een gegeven paard niet in de bek kijken, geformuleerd. De meeste mensen weten wel niet precies waarom dat zo is, maar ze begrijpen de strekking wel. Als iemand je iets geeft, dan moet je het klakkeloos en dankbaar accepteren. Met als gevolg dat veel mensen cadeaus hebben die ze niet gebruiken of liever geld geven of een cadeaubon als ze iets moeten geven. Maar is er wel iets op tegen om een gegeven paard niet aan te nemen.

Ontvangen

Voor de meeste mensen geldt dat als ze iets gratis krijgen, dan zijn ze daar heel blij mee. Helemaal als ze iets krijgen wat in hun ogen veel waarde heeft. Dus als we een auto krijgen voor onze verjaardag dan zijn we daar vaak blijer mee, dan wanneer we een fiets krijgen. Om te voorkomen dat we de gift gaan waarderen of zelfs weigeren kent het Nederlands het spreekwoord:

Je mag een gegeven paard niet in de bek kijken.

De reden voor dit spreekwoord ligt in het feit dat de leeftijd van een paard af te lezen is aan de slijtage van het gebit. Maar om die slijtage te kunnen beoordelen zul je een paard dus in de bek moeten kijken. Maar wat dit spreekwoord eigenlijk zegt is dat je zonder oordelen dankbaar moet zijn voor een geschenk. Ook al is het geschenk waardeloos en zou het je wel eens meer kunnen gaan kosten dan dat het je oplevert. De reden voor het bestaan van dit spreekwoord is te vinden in een ander gezegde dat mensen kennen:

Het gaat om het gebaar, niet het cadeau.

Waarmee we willen zeggen dat het belangrijker is dat iemand aan ons gedacht heeft, dan dat iemand ons iets geeft.

Vraagtekens

Toch kun je vraagtekens zetten bij dit menselijke gedrag dat je geen oordeel mag hebben over een geschenk. Want wat nu als het geschenk je geld kost. Stel je krijgt echt een paard dat aan het eind van zijn leven zit. Dan zitten daar heel veel kosten aan. Zo kan een oud paard je geld kosten om het in leven te houden. Je moet bijvoorbeeld de dierenarts betalen om op ziekenbezoek te komen en allerlei medicijnen voor te schrijven. Of je moet een dure stal bouwen om het paard een warme omgeving te geven zodat het zijn laatste dagen op een aangename vorm kan doormaken. Of je moet het paard laten inslapen omdat het ongeneeslijk ziek is en de dierenarts je adviseert om er een einde aan te maken.

Plots gaat je cadeau van iets wat leuk leek naar iets wat je alleen maar zorgen en geld kost. Zeker als je iemand bent die vindt dat hij goed moet zorgen voor de cadeaus die hij ontvangt. Want de ander heeft het zo goed bedoeld toen hij je dat paard gaf. Hij had tenslotte wel aan je gedacht en jouw wens onthouden dat je een paard wilde hebben.

Maar alleen als je een paard wilde hebben om het een fijn levenseinde te geven, is een ziek oud paard het juiste cadeau. In alle andere gevallen kun je je afvragen of de ander werkelijk aan je gedacht heeft of jouw alleen maar gezien heeft als een makkelijk slachtoffer voor zijn eigen wens om af te komen van een oud en ziek paard.

Een kern van waarheid

Natuurlijk zit er een kern van waarheid in het spreekwoord en het gezegde. Maar die kern zit niet besloten in het spreekwoord zelf, die kern van waarheid kun je er pas uithalen als je spreekwoord en gezegde combineert. Dan krijg je een spreekwoord gezegde in de vorm van:

Als de intentie goed is, hoef je een gegeven paard niet in de bek te kijken.

Maar als de intentie goed is, dan mag je ook een gegeven paard in de bek kijken. Niet om vervolgens een oordeel uit te kunnen spreken over het cadeau of de gever, maar om te bepalen hoe je het cadeau moet behandelen. Handen die een wit pakje aanbieden Want stel nu dat je een oud paard krijgt, terwijl je niet weet hoe je oude paarden moet behandelen. Dan moet je toch tegen de gever kunnen zeggen:

Sorry, maar mag ik dit paard teruggeven, ik weet namelijk niet hoe je met oude paarden omgaat.

Dat is veel eerlijker, dan het paard klakkeloos aannemen en het dan vervolgens door de dierenarts laten afmaken omdat je niet weet wat je met dat paard moet. Terwijl je weet dat je het niet kunt verkopen, want niemand wil een oud paard hebben, behalve misschien een slachthuis. Dit creëert namelijk een aantal opties voor de gever. Ten eerste kan hij je aanbieden om je te helpen bij het leren omgaan met oude paarden. Ten tweede krijgt hij de mogelijkheid om zijn excuses aan te bieden en het paard terug te nemen met de opmerking dat hij niet wist dat je niet weet hoe je met oude paarden omgaat.

Verkeerde intenties

In dit voorbeeld van een gegeven paard waarbij je kunt weigeren, nadat je het paard in de bek hebt gekeken zijn alle intenties positief. De intentie van de gever is gericht op de ontvanger van het paard en het paard. Terwijl de intentie van de ontvanger gericht is op de gever en het paard.

Maar er zijn vele voorbeelden van situaties te bedenken vergelijkbaar met het krijgen van een paard waarin het beter is om een gift of een gunst niet aan te nemen omdat de intentie achter het gegevene en het ontvangen egocentrisch is. Zo kun je beter niet een tweede auto aannemen als cadeau als je maar ruimte hebt voor één auto en geen geld hebt om die tweede auto op straat te parkeren. Of als je maar net genoeg geld hebt om benzine, belasting, onderhoud en verzekering te betalen voor één auto. Hoe leuk het ook voor je gevoel en je zelfbeeld mag zijn om twee auto’s voor de prijs van één te hebben, die tweede auto aannemen geeft alleen maar problemen. Behalve natuurlijk als je hem meteen kunt door verkopen.

Of wat te denken van het aannemen van die kat van de buren die niet meer met het beest om kunnen gaan terwijl je zelf al tien katten hebt. Simpelweg omdat je vindt dat die kat recht heeft op een goed leven en jij je van je goede kant moet laten zien. Of omdat de kat anders naar de dierenopvang gaat en na een paar weken afgemaakt zal worden. Als je het geld hebt voor een elfde kat is het geen probleem. Maar als je het alleen maar doet omdat je je zelfbeeld van de kat liefhebber in stand wilt houden, dan is het gevaar groot dat je net een kat teveel in huis haalt. Met als gevolg dat de levens van die tien andere katten ook in gevaar komen. Dat was toch niet de bedoeling van het spreekwoord een gegeven paard niet in de bek kijken.

Gecombineerde intenties

Het gaat bij het klakkeloos aannemen van cadeaus dus om het feit of alle partijen er met hun gezonde verstand bij zijn. Is de intentie van de schenker van het cadeau gericht op het voordeel van de ontvanger of alleen maar uit op zijn eigen voordeel. Krijg je die auto omdat je dan makkelijk op je werk kunt komen of krijg je hem zodat je de gever van tijd tot tijd een lift kunt geven naar zijn werk. Maar wel met als gevolg dat je op de dagen dat je de gever een lift geeft jijzelf altijd te laat op je werk komt, met ontslag tot gevolg.

Maar is je eigen intentie ook gericht op je eigen voordeel en dat van de gever. Neem je het geschenk aan omdat je bang bent voor wat de gever zal denken als je het afwijst. Waardoor je die vaas aanneemt waarvoor je helemaal geen ruimte in huis hebt. Wat betekent dat je de vaas of aan iemand anders moet geven of iets van jezelf moet weg doen om ruimte te maken.

Er zijn dus situaties waarin je dus beter eerlijk kunt zijn over het geschenk tegenover de gever. Want misschien is de gever wel bereid om het geschenk voor je te ruilen voor iets dat je beter kunt gebruiken. Of kan hij het aan iemand geven die het beter kan gebruiken. Want als het gaat om de intentie van de gever, dan zou het eigenlijk voldoende moeten zijn dat de gever aan je gedacht heeft en is het wel of niet aannemen van het cadeau onbelangrijk. Dan is jouw dankbaarheid over het feit dat de intentie er was dat de ander je iets wilde geven voldoende.