Zijderups door mensen gekweekt

Ik hou van het gevoel van zijde. Het is zo luxueus, en ik voel me heel speciaal elke keer dat ik iets aan heb van zijde. Het enige probleem met traditionele zijde is dat de zijdeworm, de kleine rups die de zijde draait, een heel kort, verdrietig leven leeft dankzij onze vraag naar deze zijde. Daarom ben ik grotendeels gestopt met het kopen van zijde, tenzij het gebruikt of gerecycleerd is. Veel mensen zijn niet op de hoogte van waar zijde vandaan komt, of wat er gebeurt met de kleine wormen die de zijden draaien die we van onze schouders laten glijden.

Zijde als natuurlijke substantie

Zijde is een natuurlijke substantie die door bepaalde insecten wordt afgescheiden en stolt zodra het in contact komt met de lucht. Het bekendste insect dat zijde afscheidt is de zijderups die de larve is van de zijdevlinder (Bombyx mori). Het diertje is één van de weinige insecten die naast de honingbij (voor de honing) en de cochenille-schildluis (voor de kleurstof) door de mens wordt gekweekt (voor de zijde). Naast de zijderups zijn er ook bepaalde spinnen die geschikt zijn voor de zijdeteelt. Van het materiaal dat de rups en spin afscheiden wordt een textielvezel gemaakt voor het vervaardigen van stoffen. Een stof van die vezel wordt ook zijde genoemd.

Van rups naar vlinder

Het eerste ontwikkelingsstadium van een rups duurt ongeveer tien dagen. Dan komt hij als larve uit het ei tevoorschijn. Vanaf dat moment eet hij dag en nacht met als voedsel de bladeren van de moerbeiboom. Daarna vormt hij een cocon. In de cocon transformeert de rups naar een vlinder wat verpoppen wordt genoemd. Gedurende die periode neemt hij geen voedsel meer op. De meeste poppen bewegen zich uiterlijk niet maar maken bij aanraking een beweging als verdediging. Vanwege hun kwetsbaarheid zijn ze meestal goed gecamoufleerd en lijken bijvoorbeeld op gedroogde blaadjes.

Winning van zijde

De rups spint zijn cocon met een zeer dunne draad en een soort lijm. Als dat klaar is wordt de rups voor de winning van zijde gedood en krijgt dus geen kans zich om te vormen naar een vlinder. Daarna wordt de lijm voorzichtig gesmolten en de draad afgewikkeld. Een zijdedraad is 300 tot 900 meter lang en heeft een dikte van ongeveer 10 micrometer. Een aantal van die draden wordt tot zijdegaren gewonden wat zeer behoedzaam moet gebeuren om de draden niet te laten breken. Omstreeks 5000 cocons zijn nodig om 1 kilogram zijde te maken.

Gesmokkeld door monniken

Al in de oudheid werd in China ontdekt hoe de zijdevlinder op de bladeren van de witte moerbei te kweken was. De Chinezen ontdekten ook hoe ze de zijdedraad in zijn geheel konden afwikkelen en wat het juiste moment was om de rups daarvoor te doden. Zijde werd als belangrijk exportproduct via de zogenaamde zijderoute tot in het Romeinse Rijk verhandeld. Maar vanaf 552 kon het westen zijn eigen zijdeteelt opzetten nadat Perzische monniken in holle wandelstokken een aantal larven en eieren naar Constantinopel hadden gesmokkeld.

Drukke handel via zijderoute

Meer dan 2000 jaar geleden hebben de industriële en dappere mensen op het Eurasische continent verschillende handelsroutes geopend die grote beschavingen verbinden over Azië, Europa en Afrika. Samen werden ze door de volgende generaties als de "Silk Road" aangeduid. Ondanks herhaalde strijd en oorlogen in Eurasië is het verkeer op de Silk Road, met het geluid van de kameelbellen en eindeloze stromingen van caravans en schepen, nooit gestopt. Vervoer en technologieën waren zo primitief nog toen, maar niets zou de handelaren, de wijze, de geleerden en gezanten ervan weerhouden om bergen en rivieren te overbruggen te midden van ongekende moeilijkheden, en de Silk Road met uiterste veerkracht en moed te verkennen. Landen die groot en klein waren langs de routes hadden allemaal veel voordelen van de Silk Road. China leerde veel van andere landen, en zo ook deze landen uit China. Dergelijke banden van wederzijdse emulatie via de Silk Road maakten de uitwisseling van goederen, knowhow, mensen en ideeën mogelijk, bevorderde de economische, culturele en sociale vooruitgang in de verschillende landen, vergemakkelijkt de dialoog en integratie van verschillende beschavingen en liet briljante pagina's achter in de menselijke geschiedenis.

De zijderoute was een netwerk van karavaanroutes door Centraal-Azië. Via die routes werd handel gedreven tussen China en het Midden-Oosten. Van de klassieke oudheid tot de late middeleeuwen liepen door dat netwerk de belangrijkste verbindingen tussen oost en west. Al in 115 voor Christus was de route in gebruik door de Han-dynastie. Toen de handel over zee toenam werd de route over land minder gebruikt. De zijderoute dankt zijn naam aan de zeer belangrijke handel in zijde vanuit China naar het westen. Naast zijde werden via de route ook luxe goederen vervoerd zoals porselein, satijn, muskus, diamanten, robijnen, parels, papier en vruchten als perziken en sinaasappels en ook paarden en buskruit.

Tot slot: Zijde is een luxe en dus een dure stof

Zijde is een luxe. Op een gegeven moment was het duur vanwege zijn zeldzaamheid, alhoewel zijde nu veel minder ongewoon is, de vereniging met zeldzaamheid is gebleven. Zijde is net zoals champagne, het is een product waarvoor mensen meer willen betalen. De kosten maken deel uit van de kant van de zijde. Mensen houden nu éénmaal van dure zaken. Een goed verzorgd zijdekleedje kan dertig jaar oud zijn zonder dat de stof slijtage vertoont, de intensiteit van de kleur en die mooie textuur zal na al die jaren nog steeds aanwezig zijn.