Filosofie

Binnen de filosofie is er een tweestrijd gaande tussen de aanhangers van de deontologie (plichtenleer) en de teleologie (doelenleer). Beide filosofische stromingen menen dat zij de manier beschrijven waarop mensen moeten leven. Maar beide laten daarbij een belangrijk criterium buiten beschouwing. Een criterium dat misschien wel te rechtvaardigen is als je te maken hebt met materie, maar niet past bij zoiets als filosofische stromingen.

⬇ Index

Doelen of plichten

Als ik stel dat het mijn plicht is om te leven volgens de regels die er blijk van geven dat ik mijn medemens zie als mijn gelijke, dan stel ik mezelf een doel. Mijn doel is namelijk de plicht die ik mezelf opleg om anderen als mijn gelijke te behandelen.

Als ik mezelf een doel stel, dan verplicht ik mezelf om dat doel te realiseren. Dus als ik zeg dat ik vind dat het recht van de enkeling ondergeschikt is aan het recht van de meerderheid, het utilisme, dan is het mijn plicht om het recht van de meerderheid boven mijn eigen rechten te stellen. Ik kan ten slotte niet zeggen dat ik een bepaald doel heb en dan vervolgens iets anders gaan doen. Dat is niet erg consequent. Overigens is consequent willen zijn een doel, maar tegelijkertijd een plicht omdat je anders je doel, consequent zijn, niet realiseert.

⬇ Index

Verschil

Je kunt je dus afvragen of er wel een verschil is tussen plichten- en doelenleer. Zodra ik mezelf namelijk een plicht stel, dan stel ik mezelf ook een doel, namelijk het doel om mijn plichten uit te oefenen. Zodra ik mezelf een doel stel, stel ik mezelf ook de plicht om het doel te realiseren.

Of is het verschil tussen plichten- en doelenleer niet veel meer dan een kwestie van definitie. Zoals je door een definitie een onderscheid kunt maken tussen twee ondersoorten van een vogelfamilie. Maar waar dat in de biologie een handige aanpak is, omdat praten over een ooievaar of een lepelaar wat moeilijk wordt als je geen afzonderlijk woord voor beide dieren hebt, daar kun je je afvragen of dat ook geldt voor twee filosofische stromingen.

⬇ Index

Het criterium

Bij het vergelijken van filosofische stromingen om zo onderscheid te kunnen maken tussen die stromingen ga je natuurlijk uit van het criterium dat het onderscheid mogelijk maakt. Dat betekent dat je gelooft dat er kenmerkende verschillen te benoemen zijn tussen de te onderscheiden activiteiten, gedragingen, dieren. Zo kun je bijvoorbeeld onderscheid maken tussen een waterstof en een helium atoom, omdat het waterstof atoom maar één proton heeft en helium twee. Ik kan onderscheid maken tussen voetbal en ijshockey, omdat voetbal door 22 personen gespeeld wordt en ijshockey door 12. Ik schrijf met links of met rechts en ben dus links- of rechtshandig.

Plicht als doel

Maar als ik ga beweren dat het gebruik van doelen als uitgangspunt voor mijn gedrag mij indeelt in de groep van mensen die de teleologische ethiek aanhangen dan klopt er iets niet. Helemaal als ik vind dat omdat jij vindt dat je je plicht moet doen je een deontoloog bent. Dan maak je het jezelf veel te makkelijk. Het is namelijk niet voldoende om te zeggen dat plichtenleer gaat over leven volgens hoogstaande normen om zo een goed leven te realiseren. Terwijl doelenleer vooral gaat over wat zijn je doelen in dit leven en je doelen rechtvaardigen je gedrag. Want dan is plichtenleer dus een onderdeel van doelenleer, want het feit dat ik het als mijn plicht zie om goed te leven is een doel.

Onderscheid

Dan hoort deontologie dus thuis in het rijtje teleologische ethieken, samen met hedonisme en utilisme. Want waar de hedonist uit is op maximalisatie van zijn eigen genot en de utilist het vergelijken van het eigen geluk met het geluk van iedereen belangrijk vindt, daar is de deontoloog uit op het maximaliseren van goed gedrag. Zo zou een hedonist dus heel goed een deontoloog kunnen zijn, omdat hij maximaal geniet van het maximaliseren van zijn goede gedrag. Terwijl een utilist ook een deontoloog kan zijn, omdat hij door zijn goede gedrag het geluk van iedereen kan laten toenemen. Tja, dat noem ik nu niet bepaald ethieken die je van elkaar kunt onderscheiden als ze uiteindelijk allemaal te rangschikken zijn onder het kopje teleologie. Dat is zoiets als wit- of bruinbrood eten en dan zeggen dat het ene brood is en het andere beleg. Volgens mij noem je zo’n onderscheid ook wel overbodig en niet erg verhelderend. Terwijl het maken van onderscheid toch vooral bedoeld is om inzicht te ontwikkelen, niet alleen maar om onderscheid te maken.

Maar ja als ik het goed begrijp dan ben ik ook veel meer een existentialist, je moet bestaan voordat je ethisch kunt handelen of dat nu deontologisch of doelgericht is.

⬇ Index

Extra

Afbeelding

Image: Filomena Scalise / FreeDigitalPhotos.net

Index van koppen

Filosofie Doelen of plichten Verschil Het criterium Plicht als doel Onderscheid Extra Afbeelding Index van koppen