Insluiten Uitsluiten en zelf een groep beginnen

Insluiten en Uitsluiten

In de sociologie wordt het begrip discriminatie uitgesplitst naar insluiting en uitsluiting. Waarbij insluiting het principe is dat je door groepsleden en jezelf tot een bepaalde groep wordt gerekend. Terwijl uitsluiting betekent dat je door jezelf en anderen tot een andere groep wordt gerekend. Daarnaast is bij insluiting en uitsluiting eigenlijk nog wel een ander aspect belangrijk, namelijk dat de groep die zichzelf als groep ziet, zichzelf belangrijk vindt en iedereen die niet tot de groep behoort als ondergeschikt of onbelangrijk. Maar er is nog een derde factor die vaak niet gezien wordt in de sociologie, namelijk “de vindt jezelf belangrijk en begin je eigen groep” mensen.

Uit- en insluiten

We kennen allemaal wel het principe van insluiten en uitsluiten. We maken het van jongsaf aan mee. We horen bijvoorbeeld wel bij de groep van ons gezin, maar niet tot de groep van onze familie. We kennen niet voor niets het begrip:

Het zwarte schaap van de familie.

Dat zwarte schaap wordt vaak door de rest van de familie buitengesloten, terwijl het gezin waar het zwarte schaap uit voortkomt wel met hem of haar omgaat.

Oorzaak

Wat de oorzaak is voor in- en uitsluiten is vaak niet erg duidelijk. Bij het zwarte schaap is de verklaring eenvoudig, de familie schaamt zich voor het gedrag van de persoon die wordt uitgesloten. Bijvoorbeeld een kind van een familie van boekhouders dat acteur wordt of muzikant. Vaak verdwijnt die schaamte wanneer het kind een beroemd en succesvol acteur of muzikant wordt en wil de familie er graag bijhoren. Waarmee meteen het derde principe is aangetoond, ‘je eigen groep beginnen’.

Redenen

Toch is van veel uit- en insluiting niet goed aan te geven wat de reden is. Zo is veel insluiting vaak niet veel meer dan een kwestie van met iemand opgroeien. Dit is iets wat je ziet gebeuren in dorpen en plattelandsgemeenschappen overal ter wereld. Als mensen met je opgroeien, dan behoor je tot de groep, hoe afwijkend je ook mag zijn. Terwijl als je van buitenkomt, dan word je in het begin bijna gegarandeerd uitgesloten. Hoewel hier wel een uitzondering op is. Namelijk de uitzondering dat de groep weinig ervaring heeft buitenstaanders. Dan overwint vaak de menselijke nieuwsgierigheid het van zijn angst. Waarmee we één van de belangrijkste redenen te pakken hebben waarom mensen elkaar in- en uitsluiten, angst.

Maar angst kan niet de enige verklaring zijn. Want als angst echt de belangrijkste reden zou zijn, dan zou een groep nooit zo ver komen dat ze iemand die ze eerst uitsloten na een aantal ervaringen insluiten. Maar het zou ook niet verklaren waarom iemand die eerst werd ingesloten opeens wordt uitgesloten. Kijk bijvoorbeeld naar het vreemde effect dat mensen weggepest worden uit een groep collega’s, waarmee ze eerst goed konden optrekken.

Het vreemde in- en uitsluiten

De collega die weggepest wordt, is een mooi voorbeeld van hoe in- en uitsluiten kan werken. Zoals ik al schreef worden veel mensen ingesloten in een groep, omdat ze in die groep opgroeien. Met de enkele uitzondering die uitgesloten wordt, omdat hij of zij te afwijkend gedrag vertoond of er voor kiest om de groep te verlaten. Maar je hebt naast de collega en het geboren groepslid, natuurlijk ook nog de nieuweling of immigrant.

Collega’s

Maar collega’s worden vaak meteen ingesloten in de groep, omdat de baas, leider of manager dat zegt. Natuurlijk is de insluiting in de groep een voorlopige, want je moet natuurlijk wel eerst nog door de officieuze ballotage heen, maar dat is vaak toch niet veel meer dan een formaliteit. Die formaliteit bestaat vaak uit niet meer dan laten zien dat je de groep niet afkeurt en dat je mee wilt doen met de groep. Bij collega’s is het dus de baas of leider die bepaalt of iemand tot de groep behoort. Toch komt het vervolgens voor dat één persoon binnen de groep zich tegen de nieuwkomer keert in de vorm van pesten en dat de groep vervolgens niet voor de persoon die gepest wordt opkomt. Wat vaak leidt tot uitsluiting van de persoon die gepest wordt, zeker als deze niet op de manier reageert waarvan de groep zegt dat die geoorloofd is.

In een afbeelding zou dit insluiten en uitsluiten er als volgt uitzien.

Bij collega’s zorgt de baas dus voor de eerste insluiting en moet de nieuwe collega zelf voor de definitieve insluiting zorgen. Maar dit nieuwe collega effect kan vaak ook leiden tot de noodzaak om ingesloten te worden in andere groepen. Zeker als het worden van een nieuwe collega betekent dat je naar een andere stad of een ander land verhuist.

De nieuweling

Verhuizen of emigreren betekent vaak uitsluiting uit bepaalde groepen waartoe je behoorde en insluiting proberen te vinden bij nieuwe groepen die je vindt in de nieuwe omgeving waar je gaat wonen. De insluiting in de groep die je tegenkomt in je nieuwe omgeving hangt vaak samen met hoe zeer je gedrag overeenstemt met de groep waar je bij probeert te horen.

In sommige situaties, waarbij er nog helemaal geen groep bestaat, omdat je bijvoorbeeld verhuist naar een woonwijk die helemaal nieuw is, is ingesloten worden niet al te moeilijk. Er bestaat tenslotte nog geen groep waarbij je ingesloten moet worden. Wat betekent dat je zelf kunt bepalen of er een groep komt of niet waartoe je behoort. Maar het komt vaker voor dat je toegang moet vinden tot een nieuwe groep, daar zijn twee mogelijkheden voor. De eerste is bij de groep geïntroduceerd worden door een groepslid dat je kent. Dat kan bijvoorbeeld via een collega van het werk die in dezelfde buurt woont. Dit kan de makkelijke manier zijn, als je vervolgens het juiste gedrag vertoont. Waarbij het juiste gedrag vaak niet veel meer is dan vriendelijk zijn, voldoende openhartig, redelijk gul, behulpzaam op de juiste momenten en niet te gierig.

De tweede manier is zelf contact zoeken met de groep. Dat kan bijvoorbeeld door je buren in je nieuwe woonomgeving uit te nodigen op de koffie om kennis te maken. Vaak bepaalt de manier waarop die introductie verloopt of je wordt in- of uitgesloten. Bij deze tweede manier bepaalt in zekere zin de mate waarin je extravert bent en hoe je extravert bent of je wordt ingesloten of niet. Ben je bijvoorbeeld hartelijk, op de juiste manier openhartig en gul, dan wordt je al snel ingesloten. Ben je afstandelijk, formeel en kom je gierig over, dan kan de insluiting lang duren of zelf nooit plaatsvinden.

Een derde vorm, die vergelijkbaar is met ‘zelf contact zoeken met de buren’ is een groep zoeken die een bepaalde sociale activiteit uitoefent die je zelf ook uitoefent. Dan gaat het bijvoorbeeld om lid worden van een voetbalclub of een andere vereniging, bijvoorbeeld een fanfare of een sportclub. Niets blijkt te verbroederen of insluiting te creëren als dezelfde interesse hebben en dezelfde activiteiten uitvoeren.

Waar gaat het om

Eigenlijk gaat het bij in- en uitsluiting in alle gevallen om het bezweren van angst. Mensen die makkelijk ingesloten worden, vertonen gedrag dat als herkenbaar en daarom als weinig bedreigend ervaren wordt. Mensen die makkelijk uitgesloten worden, vertonen gedrag dat moeilijk te herkennen is of onherkenbaar is voor de groep.

Maar er speelt nog iets bij in- en uitsluiting mee. Namelijk het gewenningsgedrag van mensen. Als mensen namelijk gewend raken aan het gedrag en uiterlijk van een ander, die ze eerst uitsloten, dan krijg je een vorm van insluiting. Je zou dus kunnen stellen dat in- en uitsluiting een soort ui vormig gedrag is. Wat dat betreft lijkt het op het ui model dat voor culturen gebruikt wordt, dat de volgende begrippen bevat:

• symbolen

• helden

• rituelen

• waarden

Waarbij volledige insluiting in een groep betekent dat je zowel symbolisch, als op het punt van  helden, ritueel en wat betreft waarden overeenkomt met de groep en dus als groepslid erkend wordt. In een afbeelding ziet dat proces er alsvolgt uit:

Het bijzondere is echter, dat de eerste insluitingsfase, die van de symbolen, op twee manieren kan. De eerste manier is dat de nieuweling zijn symbolen aanpast, dus vergelijkbaar gedrag gaat vertonen. Dit zie je bijvoorbeeld in de vorm van immigranten die het dialect gaan spreken van de streek waar ze de taal leren. De andere manier is dat de groep de symbolen van de immigrant erkent als haar symbolen. Dit zie je in de vorm van het niet vreemd aankijken tegen hoofddoekjes of andere kledingsvormen en het overnemen van bepaalde kledingstukken.

De overige fasen in het insluitingsproces moeten echter doorlopen worden door de nieuweling, als hij of zij volledig ingesloten wil worden door de groep waar hij of zij bij wil horen.

Je eigen groep

Maar dan blijft er toch nog die derde vorm over waarbij iemand zelf een groep begint en mensen uit andere groepen zich bij hem of haar willen aansluiten. Hoe zit dat dan? Want waarom overwinnen anderen hun angst voor die persoon en willen ze samen met hem of haar een groep vormen? Is dat ingegeven door angst? Of is het een vorm van opportunisme? Of is het een wens om te ontsnappen uit een groep waar men zich niet helemaal thuis voelt? Of is het een combinatie van alle drie en nog wat onbekende factoren?

In-, uitsluiten en je eigen groep creëren

In de sociologie wordt in- en uitsluiten gebruikt om duidelijk te maken dat mensen discrimineren omdat ze onderscheid maken tussen mensen van een groep waar ze bij horen en mensen die buiten de groep vallen. Dit idee van in-/uitsluiten gaat echter voorbij aan het feit dat er ook spontaan nieuwe groepen ontstaan die beginnen met insluiten en pas als ze gevestigd zijn uitsluitingsgedrag gaan vertonen. Nieuwe groepen ontstaan vaak rond één persoon die iets bijzonders doet.

De belangrijkste reden dat mensen in- en uitsluiten is angst voor het onbekende. Dit uit zich ook in het feit dat nieuwelingen met een afwijkende cultuur makkelijker uitgesloten worden, dan nieuwelingen die gedrag vertonen dat als prettig ervaren wordt. Zo worden vriendelijke, gulle en openhartige nieuwelingen, die snel de symbolen, helden en rituelen overnemen van een nieuwe groep, makkelijk ingesloten. Simpelweg omdat hun gedrag niet als bedreigend wordt ervaren en zij al snel herkend worden als lid van de groep omdat ze hetzelfde gedrag vertonen. Maar het komt ook voor dat nieuwelingen waar het gaat om hun symbolen zoals kleding en voedsel vaak wel ingesloten worden na een bepaalde tijd, als hun symbolen maar zichtbaar zijn voor de groep die moet insluiten. Het bekendste voorbeeld hiervan is het Chinees-Indische restaurant.

In-, uitsluiten en ‘je eigen groep’ creëren is dus een ingewikkeld proces, dat een uiting is van de menselijke behoefte om voor zijn eigen veiligheid te zorgen en onder andere zijn angst voor het onbekende en de toekomst te verminderen.

Afbeeldingen

Uitgesloten door rm8t

Nieuwe collega door Normyo

Insluiten door Normyo

Groep door Joris Louwes